Wydatki na gospodarkę wodno-ściekową przed i po akcesji Polski do Unii Europejskiej

Jak dowodzi Pani Beata Pięcek z Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, w strukturze wydatków inwestycyjnych gmin miejsko-wiejskich i wiejskich nieprzerwanie dominuje infrastruktura, a właściwie trzy jej elementy: gospodarka wodno-ściekowa, drogi i szkoły. „Zestaw” najsilniej dofinansowywanych rodzajów inwestycji zarówno w okresie przed wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej, jak i w okresie funkcjonowania funduszy strukturalnych był praktycznie stały, zmieniała się tylko w jego obrębie pozycja poszczególnych rodzajów infrastruktury.

Dla ostatnich kilku lat najbardziej charakterystyczny był utrzymujący się aż do 2005 roku na pierwszej pozycji udział wydatków inwestycyjnych w klasyfikacji budżetowej, w rozdziale „Infrastruktura wodociągowa i sanitarna wsi” w gminach wiejskich i „Gospodarka ściekowa i ochrona wód” w gminach miejsko-wiejskich. W latach 2001–2005 ponad 80% wszystkich środków finansowych przypadało tylko na dziesięć rodzajów inwestycji (tzn. rozdziałów w klasyfikacji budżetowej). Dopiero w roku 2006 nastąpiło wyraźne poszerzenie zakresu inwestycji podejmowanych przez samorządy terytorialne.

Struktura wydatków inwestycyjnych na gospodarkę wodno-ściekową w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich jest bardzo podobna, a zmiany zachodzące w ich obrębie mają zbliżony charakter. Dla obydwu typów gmin charakterystyczny jest bezwzględny wzrost wydatków na infrastrukturę wodno-kanalizacyjną i jednoczesny spadek ich udziału w strukturze wydatków inwestycyjnych. Wspólną cechą jest także wyższy w latach 2004–2006 w porównaniu do 2001–2003 sumaryczny nakład finansowy na rozwój branży wod-kan. Wzrost środków przeznaczonych na budowę wodociągów i kanalizacji po wstąpieniu Polski do UE był w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich bardzo zbliżony. W latach 2004–2006 gminy zainwestowały o blisko 35% więcej niż w okresie poprzedzającym akcesję do UE.

Inwestycje wodociągowo-kanalizacyjne pochłaniały w gminach wiejskich od blisko 40% środków kapitałowych w 2003 roku do blisko 29% w roku 2006. Dla gmin miejsko-wiejskich wskaźnik ten był relatywnie niższy i wahał się od blisko 33% w 2003 roku do 23% w roku 2006. Od 2004 roku poziom finansowania gospodarki wodno-kanalizacyjnej utrzymuje się w miarę na zbliżonym poziomie, ale wyraźnie zaznacza się spadek jego udziału w ogóle wydatków inwestycyjnych, aczkolwiek nadal jest wysoki. Pomiędzy gminami wiejskimi i miejsko-wiejskimi zaznaczają się wyraźne różnice w skali inwestycji na korzyść tych pierwszych. Wielkość wydatków inwestycyjnych na milion mieszkańców w gminach wiejskich w okresie przed i po wstąpieniu Polski do UE była o 27% wyższa niż w gminach miejsko-wiejskich. Wynika to w głównej mierze z dysproporcji w poziomie rozwoju infrastruktury wodno-kanalizacyjnej.

Dzięki większym nakładom inwestycyjnym w gminach wiejskich, dysproporcja pod względem poziomu rozwoju sieci wodociągowej i kanalizacyjnej pomiędzy gminami miejsko-wiejskimi a wiejskimi zmniejszyła się. W latach 2002–2006 różnica między gminami obydwu typów w zakresie udziału ludności korzystającej z sieci wodociągowej zmalała o 2,3 punkty procentowe, analogiczny poziom zmian, wyrażany w tych samych jednostkach, charakterystyczny był także dla sieci kanalizacyjnej. Jeszcze w 2002 roku udział środków zewnętrznych był niewielki, rzędu kilku procent. W gminach miejsko-wiejskich kształtował się na poziomie 7,7%, w wiejskich był jeszcze o 2,7 punktu procentowego niższy. W 2003 roku nastąpił radykalny przyrost środków zewnętrznych. Co czwarta złotówka wydatkowana w 2003 roku przez samorządy gmin wiejskich na gospodarkę wodno-ściekową pochodziła z zagranicy. W gminach miejsko- -wiejskich udział ten był nieco wyższy. Tak duży przyrost zagranicznych środków finansowych w wydatkach inwestycyjnych, jaki miał miejsce pomiędzy 2002 a 2003 rokiem, nie wystąpił nawet po uruchomieniu funduszy strukturalnych. W pierwszym roku członkostwa w UE, udział wzrósł o kolejne kilka punktów procentowych (o 11 w gminach wiejskich i o 5,4 w miejsko-wiejskich). Począwszy od 2004 roku poziom ich zaangażowania w wydatkach inwestycyjnych nieprzerwanie utrzymuje się na poziomie powyżej 30%, osiągając swoje maksimum w 2005 roku (w przypadku gmin wiejskich wynosiło ono ponad 38%, a gmin miejsko-wiejskich – powyżej 44%).

W 2004 roku nastąpił dalszy wzrost udziału bezzwrotnych środków UE. W gminach wiejskich stanowiły one blisko 35%, a miejsko-wiejskich – 30% ogółu wydatków inwestycyjnych na gospodarkę wodno-ściekową. Pojawiły się też po raz pierwszy środki z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, ale ich udział był jeszcze niewielki, w obydwu typach gmin nie przekraczał nawet 1,1%. Z związku z tym, że Polska stała się członkiem UE w połowie roku, drugie półrocze to był w zasadzie czas na składanie wniosków o dofinansowanie i rozpoczynanie inwestycji. W 2005 roku już co piąta w gminach wiejskich i prawie co czwarta w gminach miejsko-wiejskich złotówka pochodziła z funduszy strukturalnych, a w 2006 roku już co trzecia.

Wzrost ogólnych wydatków inwestycyjnych w latach 2004–2006 w stosunku do okresu przed wstąpieniem Polski do UE miał dwa źródła: środki własne i środki pochodzenia zagranicznego, przy czym udział tych pierwszych był blisko dwukrotnie mniejszy niż drugich. W przypadku inwestycji wodociągowo-kanalizacyjnych sytuacja była odmienna. Gminy zainwestowały mniej środków własnych, a spadek ich udziału zrekompensowały sobie, i to z nadwyżką, środkami pochodzenia zagranicznego.

(mm)