Warszawskie wodociągi mają 130 lat

Warszawskie wodociągi mają 130 lat

15 maja 1878 roku angielski inżynier William Lindley przedłożył władzom Warszawy projekt sieci wodociągowej. W tym roku mija 130 lat od tego wydarzenia.

Pierwsze wodociągi powstały w Warszawie w XVI wieku. Jeden zaopatrywał Stare Miasto ze źródeł przy ul. Długiej. Wodę gromadzono w studni znajdującej się na jednej z posesji i drewnianymi rurami dostarczano do zbiornika na rynku. Do zaopatrzenia w wodę Starego Miasta wykorzystywano również źródła istniejące w okolicach ulic Leszno, Rymarskiej i Karmelickiej. Nowe Miasto otrzymywało wodę ze źródeł znajdujących się w pobliżu ulic Gęsiej i Nalewki. W posiadłościach magnackich i klasztorach budowano własne wodociągi. Do czerpania i transportowania wody wykorzystywano kieraty i wiatraki. W miarę rozrastania się miasta rozbudowywano sieć wodociągów.

Powstały w roku 1855 wodociąg wg projektu Marconiego dla lewobrzeżnej i w roku 1868 wg projektu Grotowskiego dla prawobrzeżnej Warszawy nie zapewniały jednak wystarczającej ilości wody o odpowiedniej jakości dla wzrastającej liczby mieszkańców. Skąpe zaopatrzenie w wodę wodociągową i czerpanie jej z zanieczyszczonych ujęć pogarszało warunki sanitarne. Wolno rozbudowywany wodociąg Marconiego zapewniał mieszkańcom zaledwie jedną dziesiątą niezbędnego minimum wody. Konieczne stało się więc zapewnienie miastu czystej wody w odpowiedniej ilości oraz stworzenie sprawnego systemu odprowadzania ścieków. Wcześniej odprowadzane one były krytymi drewnem kanałami do rowów opasujących miasto od zachodniej i północnej strony. Od połowy XVIII wieku budowano w śródmieściu podziemne kanały murowane i naziemne na przedmieściach, jednak nie rozwiązywały one problemu. W 1874 roku komisja z inż. Alfonsem Grotowskim na czele, zapoznawszy się z istniejącymi w Niemczech urządzeniami wodociągowymi i kanalizacyjnymi autorstwa inż. Williama Lindleya zdecydowała się powierzyć mu stworzenie podobnego systemu dla Warszawy. Projekt poparł przybyły do Warszawy w 1875 roku gen. Sokrates Starynkiewicz, Rosjanin pełniący obowiązki prezydenta Warszawy. To dzięki niemu projekty wodociągów i kanalizacji przekazane przez Lindleya Magistratowi 15 maja 1878 roku zostały zatwierdzone.

11 lipca 1881 roku podpisany został z synem Williama Lindleya - Williamem Heerleinem Lindleyem, występującym w imieniu ojca, kontrakt na przygotowanie szczegółowych projektów, kierowanie robotami i nadzór nad całością prac projektowych i wykonawczych. On też po przejściu ojca na emeryturę objął funkcję Głównego Inżyniera budowy i eksploatacji wodociągów i kanalizacji w Warszawie. Jego zastępcą został w 1889 roku Radca Magistratu inż. Alfons Grotowski. Nad realizacją prac czuwał Komitet Budowy Kanalizacji i Wodociągów.

Projekt Lindleya zakładał budowę Stacji Pomp Rzecznych na terenie przyległym do lewego brzegu Wisły oraz Stacji Filtrów przy ul. Koszykowej z urządzeniami uzdatniającymi wodę - piaskowymi filtrami powolnymi, wieżą ciśnień i budynkami maszynowni z pompami tłoczącymi wodę do sieci przewodów. Podstawą projektu kanalizacji był system odprowadzający ścieki gospodarcze i wody opadowe wspólną siecią kanałów do Wisły z systemem pompowni przepompowujących ścieki. 3 lipca 1886 roku ze stołecznych kranów popłynęła woda, ukończono również budowę pierwszego kolektora kanalizacji miejskiej. Jednocześnie rozpoczęła pracę stacja próbna do sprawdzania i napraw wodomierzy, a powstała w 1869 roku służba wodociągowa przekształciła się w 1888 roku w inspekcję sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. W 20-leciu międzywojennym kontynuowano prace zapoczątkowane przez Lindleya oraz rozpoczęto nowe inwestycje. Do eksploatacji oddano Osadnik Czerniakowski o powierzchni ok. 18 ha, służący klarowaniu wody wiślanej (1928) i Zakład Filtrów Pospiesznych wstępnie filtrujących wodę dla filtrów powolnych (1933).

Sieć istniejących kolektorów ściekowych i kanałów bocznych nie mogła być jednak dalej rozszerzana, dlatego konieczne stało się opracowanie nowego projektu. Wykonał go prof. Karol Pomianowski w latach 1922-26. Realizację projektu przerwał wybuch II wojny. 1 stycznia 1924 roku wydziały miejskie zajmujące się budową i eksploatacją wodociągów i kanalizacji zostały przekształcone w przedsiębiorstwo Wodociągi i Kanalizacja. W 1930 roku przedsiębiorstwo uzyskało własną siedzibę w gmachu przy pl. Starynkiewicza 5. Wybuch II wojny i bombardowania stolicy we wrześniu 1939 roku spowodowały ogromne straty w wodociągach i kanalizacji. Zakład Filtrów Pospiesznych został unieruchomiony na 9 miesięcy. Przerwa w dostawie wody trwała do 4 października. Strat doznały pompownie kanalizacyjne, budynki administracyjne i warsztaty. Po kapitulacji Warszawy do połowy czerwca 1940 roku trwało usuwanie skutków zniszczeń.

Drugim okresem ogromnych zniszczeń było Powstanie Warszawskie. W miarę możliwości, mimo trwających walk utrzymywano w ruchu urządzenia wodociągowe, naprawiano uszkodzenia sieci, a nawet w obawie przed wyłączeniem wodociągów remontowano stare i kopano nowe studnie.

22 września 1944 roku Warszawa została pozbawiona wody. Od stycznia 1945 roku powracający do Warszawy mieszkańcy korzystali z zapasu pozostałego w zbiornikach Stacji Filtrów. Woda ponownie popłynęła 29 maja 1945 roku. 22 stycznia 1951 roku decyzją Rady Narodowej m.st. Warszawy Wodociągi i Kanalizacja przekształcone zostały w przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w m.st. Warszawie.

W latach 50. powiększanie się terytorium Warszawy wymogło nowe inwestycje wodociągowe i kanalizacyjne. W przewidywaniu dalszego wzrostu potrzeb miasta, oprócz wydłużania sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, budowano nowe obiekty na Stacji Pomp Rzecznych i Stacji Filtrów oraz pompownie kanalizacyjne. W 1964 roku uruchomiony został Wodociąg Praski. W latach 1969 i 1970 oddano do eksploatacji 2 ujęcia uzupełniające. Długość sieci wodociągowej przekroczyła w 1975 roku 1,5 tys. km, zaś kanalizacyjnej 1 tys. km. W 1986 roku uruchomiono Wodociąg Północny usytuowany w Wieliszewie nad Zalewem Zegrzyńskim, z którego czerpie się wodę do uzdatniania. Na początku lat 90. zaczęto odchodzić od uzdatniania wody pobieranej z Wisły i zbudowano na lewym brzegu rzeki ujęcia infiltracyjne. W 1991 roku Warszawa otrzymała pierwszą i największą w kraju mechaniczno-biologiczną oczyszczalnię ścieków "Czajka", służącą jednak tylko prawobrzeżnej części miasta. Od 1997 roku realizowany jest Program Poprawy Jakości Wody, który oprócz budowy ujęć infiltracyjnych zakłada zmiany w technologii uzdatniania wody. Należy do nich m.in. wyposażanie filtrów powolnych i pospiesznych w węgiel aktywny oraz zmiana chloru używanego do dezynfekcji wody na dwutlenek chloru.

Nazwiska pionierów wodociągów noszą obecnie przylegające do Stacji Filtrów ulica Lindleya, plac Starynkiewicza i skwer Grotowskiego. W 1996 roku odrestaurowana została wieża ciśnień, zaś w 2004 roku z inicjatywy Stołecznego Konserwatora Zabytków rozpoczęły się starania o wpisanie Stacji Filtrów na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

(mm)